Một đoạn gia phả cổ họ Trần ở Việt Nam

MỘT ĐOẠN GIA PHẢ CỔ HỌ TRẦN

Dịch nghĩa:

Từng nghe rằng:

Thấy muôn núi trùng trùng, điệp điệp mà xét đến tột cùng ngọn núi Tu Di(1). Xem thấy sông lạch mênh mông mà suy tận cùng đến tinh tú. Thế nên nhà phải có gia phả,  cũng như nước phải có sử sách, đó là điều thật không thể thiếu vậy?

Xưa, các triều đại của nhà Ngu, nhà Hạ, nhà Thương, nhà Chu, sự liên quan trong dòng họ mỗi đời đều thấy rõ.

Dòng dõi họ Trần nhà ta, nguồn gốc từ Mân-châu (2)  trước chọn đất An-sơn (Nay thuộc huyện An-hưng, tỉnh Khánh-an), sau di xuống làng Tức-mặc. Ông tổ tên Hồng-Phúc  (3), nhờ tích đức, lũy nhân, nên tiếp nhận được thế đất Thái-đường (Nay thuộc xã Thái-đường, huyện Hưng-nhân, tỉnh Thái-bình).

Ngôi đất ấy, sách Phong-thủy gọi là

"Liên hoa kết nhụy, dĩ nhan sắc đắc thiên hạ"(4)

Về sau, quả nhiên đức Trần Thái-tông (Thuộc chi thứ trong họ)  được họ Lý truyền vị, lên ngôi báu, trải 14 đời vua. Nếp nhà nhân hậu, con cháu phồn vinh, thịnh vượng. Há bảo rằng: Không thể lường máy tạo, khó tính nổi mệnh trời, đầy dẫy sóng cuồn cuộn, để đạt thành sự nghiệp từ ngàn xưa đến ngàn sau.

Kế đến, dòng họ dời về cư ngụ tại phường Hà-khẩu, đất Hà-thành, cũng đời đời gìn giữ nếp nhà, nên hàng sĩ phu, quan lại, nay chính là Họ Đặng -Trần đó. (5)

Chi trưởng họ nhà ta, trung hiếu nề nếp, kính giữ thần chức. Thời kỳ nhà Trần đang thịnh thì nếp nhà vinh hiển, cùng gánh vác chia sẻ lẽ hưng suy của Xã Tắc....(6)

Chú giải:

(1) Tu-di, ngọn núi không có trên địa cầu, thấy thuật  trong kinh Phật. Ở đây, ý  muốn nói:  Nguồn gốc của các ngọn núi trên thế gian.

2) Thời An Dương vương,  vùng Nam-hải bị Triệu Đà chiếm,  Phương-chính hầu Trần Tự  Minh,  di gia thuộc xuống vùng Giao-chỉ.

(3) Hồng Phúc là tên thụy của Trần Tự Kinh, sau được truy tôn là Mục-tổ hoàng đế (1103-1190).

(4) Nghĩa là hoa sen kết  thành nhụy.  Nhờ nhan sắc  mà được  thiên hạ.  Ý chỉ con gái Nguyên-tổ Trần Lý  là Trần Thị Dung,  kết  hôn với vua Lý  Huệ Tông,  mà cháu là Trần Cảnh  được  Lý  Chiêu Hoàng tuyển làm chồng, rồi được nhương ngôi.

(5)  Khi bị giặc  Hồ Quý  Ly  cướp ngôi.  Con cháu các  vua Trần phiêu bạt  khắp nơi,  trốn tránh.  Đổi họ thành Đặng, khi họ Hồ bị quân Minh bắt, một số đổi ra họ Đặng Trần

(6)  Chi trưởng  chỉ con cháu An sinh vương Trần Liễu với  các  vị Hưng-ninh vương  Trần Quốc Tung (Tuệ trung thượng sỹ), Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn, Vũ Thành vương Trần Quốc Doãn.

Bài tán của Trình Quốc-công Nguyễn Bỉnh Khiêm, khi đọc gia phả Trần tộc.

Phiên âm:

Đông sơn chi dương

Húc nhật hoàng hoàng

Căn thâm phái dẫn

Thịnh truyền mỹ chương

Liên chi quỳnh cán

Dịch tự thư hương

Phong hùng hải biểu

Vũ nhuận phân hương.

Lan giai dụ ấm

Quế tịch đằng phương

Phúc điền lợi ích

Nhân trạch an khang

Cầu đồ thư bảo

Tần vi thi chương

Ư kim vi liệt.

Chấn cổ hữu quang

Trắc dáng cụ nhĩ

Tại thượng, tại bàng.

Ái như nhập hộ

Tư đồ đăng đường.

Nghĩa thâm truy viễn

Tố tự thiên trường.

Ô! Hoàng ngọc phố

Đỉnh Hạ, đôn thương.

Trình quốc công, cổ am bạch vân Nguyễn tiên sinh bái tán.

Dịch:

Âm phủ non đông

Mặt trời rực rỡ,

Rễ sâu lan tỏa.

Nền thịnh sáng hồng!

Gốc quỳnh liền cành,

Thư hương tiếp nối,

Gió hùng biển cả.

Mưa nhuận thôn trang,

Thềm lan ôm ấp,

Vườn quế ngát hương.

Phúc điền sinh lợi,

Nhân trạch an khang.

Đồ thư quý báu,

Thi chương thơm lừng.

Nay vẫn rạng rỡ,

Nguồn sáng chấn hưng.

Trắc giáng đã đủ,

Ở trên, ở dưới,

Phảng phất vào cửa,

Suy niệm đăng đường.

Nghĩa sâu truy xa,

Từ cung Thiên-trường.

Ôi ! Hoàng ngọc phổ,

Đỉnh Hạ, đôn Thương

Trình Quốc-công Bạch-vân tại làng Cổ-am bái tán

Chú giải

(1). Hưng-Đạo vương có bốn vương tử, đều là đại tướng lập nhiều công trong cuộc chống Mông cổ lần thứ nhì và ba. Cả 4 đều được  phong vương, có thái ấp riêng: Hưng\võ vương, Hưng Nhượng vương, Hưng Hiến vương, Hưng Trí vương. Cho đến nay, dù mất nhiều công sưu tầm, tôi cũng không tìm ra di duệ của Hưng-Trí vương. Bài tán này được tìm thấy trong hầu hết các gia phả thuộc  giòng Hưng -Võ, Hưng -Nhượng, Hưng -Hiến vương.  Không biết Trình Quốc-công Nguyễn Bỉnh Khiêm đã làm năm nào?

(2). Non Đông để chỉ núi Thái-sơn, ý nói công đức sinh thành của tổ tiên. Nhưng sườn non Đông ở đây có nghĩa: Sườn có nghĩa là chữ phụ. Chữ phụ với chữ Đông thành chữ Trần.

                                                  Nguồn: Trần Đại Sỹ