DANH XƯNG HAY TÔN HIỆU QUẾ HOA NƯƠNG (Phần 1)

DANH XƯNG HAY TÔN HIỆU QUẾ HOA NƯƠNG

(Phần 1: Công chúa Quế hoa)

Theo như tôi được biết các danh xưng hay tôn hiệu “Quế hoa nương” ở nước ta có ít nhất là 4 người mang danh hiệu này theo thứ tự thời gian:

-         Một là, danh xưng Quế hoa nương tham gia khởi nghĩa Hai Bà Trưng giai đoạn 40 – 43, được phong tặng là Công chúa Quế hoa.

-         Hai là, danh xưng Quế hoa nương là một trong các phu nhân của Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn sinh ra một vương tử tên là Trần Hưng Hồng (xem bài)

-         Ba là em gái của Bạch Mã tướng quân họ Vũ người tỉnh Ninh Bình bị mưu sát ở Thanh Hóa được vua Lê truy phong là Quế hoa nương (xem bài).

-         Bốn là, danh xưng tổ cô Quế hoa nương trong gia phả họ Trần có nguồn gốc là hậu duệ tả tướng quốc Trần Nguyên Hãn ở Nghệ Tĩnh (xem bài).

Ngoài ra còn một vị nữa mang tên Công chúa Quế hoa, con gái của Hoàng tử, Hữu tướng quốc, Quốc vương Lê Tư Tề (con trưởng Lê Thái Tổ). Tuy nhiên bà này không có danh xưng hay tôn hiệu là “Quế hoa nương”

      Sau đây chúng ta từng bước xem thông tin từ các danh xưng trên:

        PHẦN I: CÔNG CHÚA QUẾ HOA

       THẦN TÍCH

       Đầu thế kỷ I, ở trang Hương Điền, huyện Thư Trì, phủ Kiến Xương nay là thôn Hương Điền xã Việt Hùng, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình có ông Đỗ Công là người học rộng tài cao, ông mở trường dạy học ở trang Tịnh Thủy, xã Hồng Minh, huyện Hưng Hà, cùng tỉnh Thái Bình.

       Ông kết duyên cùng bà Trần thị sinh con trai là Kim Xa. Năm sau, một đêm bà nằm mộng thấy tiên cho cành hoa quế và từ đó có thai, đủ ngày đủ tháng sinh hạ một nàng con gái. Ông bà đặt tên là Mỹ Hi, nhân điềm mộng tiên cho cành quế hoa mới cho tiểu tự là Quế hoa nương.

       Nàng Mỹ Hi lớn lên, mặt hoa da phấn mắt phượng mày ngài, phong tư yểu điệu nhan sắc tuyệt trần. Mới lên 8 tuổi cô đã tầm sư học đạo, văn hay võ giỏi, làu thông kinh sử, có chí lớn. Lớn lên có nhiều người muốn lấy làm vợ nhưng cô không ưng ý mà chỉ để tâm trí vào việc lớn mai sau.

       Bấy giờ Thái thú quận Giao Chỉ Tô Định tham lam tàn ác. Hắn dùng mọi thủ đoạn đục khoét, cướp đoạt tài sản của dân. Trong kho phủ đô hộ đồ quý giá xếp như núi, vàng bạc nhiều như nước. Tô Định còn là con quỷ hiếu sắc, y cho tìm con gái có sắc đẹp ở các nơi về làm nô tỳ, rồi sau đó khi chơi bời chán chê lại dùng những người con gái đó làm vật ban thưởng. Sau này tác giả “Thiên Nam ngữ lục” đã mô tả:

Đến tuần Tô Định binh sang

Độc càng quá trước, ngược càng hơn xưa.

Ra lòng tụ liểm súc tô

Thóc vô số, bạc thu vô ngần.

Hiếp thương bản quốc phụ nhân

Hết thôi lại lấy bữa lần mà chơi.

       Tô Định nghe tiếng đồn nàng Mỹ Hi tài sắc, mới cho người về cầu hôn nhưng bị ông Đỗ Công cự tuyệt. Tô Định tức giận liền cho người vu cáo ông Đỗ Công có âm mưu chống chính quyền đô hộ, ra lệnh bắt giam và ám hại ông ở trong ngục.

Bà Trần thị nghe tin chồng bị hại thì đau xót phiền muộn nhiễm bệnh qua đời. Đỗ Kim Xa và Đồ Mỹ Hi (Quế hoa nương) căm giận mới cùng các học trò của cha, chiêu mộ được hơn 5.000 nghĩa quân. Ngày 15 tháng 3 năm Canh Tý (40) kéo về Mê Linh theo Hai bà Trưng, chia đường dẹp giặc Hán, thu phục được 65 thành đất đai Âu Lạc.

      Bà Trưng Trắc lên ngôi vua phong thưởng cho các tướng sĩ, phong Đỗ Kim Xa là tả tướng quân ở lại triều đình lo việc chính sự, phong Đỗ Mỹ Hi làm Quế Hoa công chúa đem quân bản bộ ra trấn thủ cửa Phạm Lỗ. Mùa xuân tháng giêng năm Nhâm Dần (42) vua Hán Quang Vũ sai Mã Viện là phục ba tướng quân cùng Lưu Long, Đoàn Chí mang đại quân chia đường thủy bộ sang đánh nước ta. Quế hoa công chúa mang quân từ Phạm Lỗ về hợp quân với vua Trưng chống giặc. Thế giặc mạnh, quân ta thất trận ở hồ Lãng Bạc, vua Trưng lui về Cẩm Khê rồi dốc hết lực lượng giao chiến với quân địch bên cửa Hát Môn. Trận này quân ta lại thua, vua Trưng nhảy xuống sông Hát tự vẫn. Quế hoa công chúa cùng vài chục nghĩa quân vượt vòng vây chạy về đến Vũ Yến (xã Vũ Yến, Thanh Ba huyện Lâm Thao) thì phía trước có quân Hán cản đường, phía sau có quân địch rượt đuổi, Quế hoa công chúa liền gieo mình xuống dòng sông Thao (sông Hồng) tử tận. Thi thể của bà theo dòng nước trôi về khúc sông Hồng thuộc trang Hương Điền. Nhân dân đưa lên an táng, xây lăng mộ ngay ở bờ sông và lập đền thờ, tôn làm phúc thân đương cảnh.

       Đền thờ Quế hoa công chúa, quốc đảo dân cầu có nhiều linh ứng. Trải qua các triều đại phong kiến có gia phong cho mỹ tự. Duệ hiệu thần là: “Đoan trang – Mỹ Lệ - Trinh thục – Từ hòa – Quế hoa công chúa”.

         Triều Nguyễn gia tặng: “Dực bảo trung hưng tôn thần”.

         Trong đền có các câu đối minh họa:

“Trưng vương phấn ngĩa trung tiêu liệt

Tô tặc tiêm cửu khi tráng thu”

        Tạm dịch:

“Dấy nghĩa giúp vua Trưng, long trung sánh mặt trời,

Giết hết lũ giặc Tô Định khí tiết rạng mùa thu”.

        Tiếp tục các câu:

“ Đan tâm trinh thục kim như tại,

Nữ tướng huân danh cổ hãn văn

Tô tặc hồn kinh, Trương vương nữ tướng nhất nhân”.

         Tạm dịch:

“ Cành quế tiên cho trong giấc mộng,

Nghìn thuở tên ghi Đỗ phả văn.

Giặc Tô Định kinh sợ hết hồn, một nữ tướng của vua Trưng”.

          Cả cuộc đời thanh xuân cho Tổ quốc, cho quê hương, lịch sử mãi không quên.

Khu đền thờ và lăng mộ của bà tại Hương Điền được nhà nước công nhận là khu di tích lịch sử văn hóa quốc gia (Quyết định số 1214/QĐ ngày 30 tháng 10 năm 1991).